Гродзенская губерня

Гісторыя

Гродзенская губерня існавала ў 1801-1921. Адміністрацыйны цэнтр - горад Гродна. Тэрыторыі, якія займала губерня былі далучаны да Расійскай імперыі ў выніку 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год). Пачаткова былі ўтвораны Слонімскае і Віленскае губерні (намесніцтвы), якія ў 1797 годзе былі аб’яднаныя ў Літоўскую губерню. У 1801 яна была падзелена на Віленскую губерню і Слонімскую, перайменаваную 28.8.1802 у Гродзенскую. Да 1840 на тэрыторыі губерні дзейнічаў Статут ВКЛ 1588. У 1843 годзе Навагрудскі павет быў перададзены Мінскай губерні, Лідскі - Віленскай губерні. Ад 1843 і да 1921 года Гродзенская губерня ўключала 8 паветаў: Беластоцкі (далучаны ў 1843 са скасаванай Беластоцкай вобласці), Бельскі (далучаны ў 1843 са скасаванай Беластоцкай вобласці), Брэсцкі, Ваўкавыскі, Гродзенскі, Кобрынскі, Пружанскі, Сакольскі (Саколкаўскі) (далучаны ў 1843 са скасаванай Беластоцкай вобласці), Слонімскі.

Межы паветаў Гродзенскай губерні, пачатак ХХ ст.

У 1893 у губерні 39 станаў, 185 валасцей, 9 павятовых і 16 заштатных гарадоў, 62 мястэчкі. Паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 года землі Гродзенскай губерні перададзены Польшчы. Былыя Беластоцкі, Бельскі, Ваўкавыскі, Гродзенскі, Саколкаўскі паветы ўвайшлі ў Беластоцкае ваяводства, Брэсцкі, Кобрынскі, Пружанскі - у Палескае ваяводства, а Слонімскі павет - у Навагрудскае ваяводства.

Насельніцтва Гродзенскай губерні

Насельніцтва губерні ў 1811 складала 300 тыс. жыхароў, У 1834 - 751,7 тыс., у 1891 - 1509,7 тыс., 1897 - 1617,8 тыс. чалавек. Паводле нацыянальнага складу ў 1897 беларусаў - 44%, украінцаў - 22,6%, палякаў - 10,1%, габрэяў - 17,4%; паводле веравызнання: праваслаўных - 827 724, католікаў - 384 696, іудзеяў - 281 303, пратэстантаў - 13 067, магаметан - 3238; па саслоўях: дваран патомных - 10 977, святароў - 2959, купцоў - 2875, мяшчан - 389 249, сялян - 940 856. У 1891 працавала 1167 навучальных устаноў, у т.л. 6 павятовых вучылішчаў.

У 1891 на тэрыторыі Гродзенскай губерні дзейнічала 4 праваслаўных манастыры, 490 цэркваў, 2 каталіцкія кляштары, 92 касцёлы, 7 пратэстанцкіх цэркваў, 6 малітоўных дамоў, 57 сінагог і 316 яўрэйскіх малітоўных дамоў, 3 магаметанскія мячэці.

Гродзенская губерня мела аграрны характар, пасля сялянскай рэформы 1861 сялянам тут належала 42,4% зямель. Прамысловасць развівалася з пачатку 19 стагоддзя са з'яўленнем суконных фабрык (у 1815 - 9, у 1843 - 59). У 1891 працавалі 3022 дробныя мукамольныя, тытунёвыя, гарбарныя, воўнаткацкія, дрэваапрацоўчыя і іншыя прадпрыемствы, у т.л. больш як 140 суконных фабрык (найбольшыя ў Ружанах і Ваўкавыску), 150 цагельных заводаў і 57 піваварняў. У 1889 праведзена 59 кірмашоў (найбуйнешыя ў Зэльве і Свіслачы).

Па тэрыторыі губерні праходзілі пабудаваныя ў 2-й палове 19 стагоддзя чыгункі: Пецярбургска-Варшаўская, Беластоцка-Баранавіцкая, Брэст-Бранская, Брэст-Граеўская, Брэст-Маскоўская.

Паведамленні